فقر از پدیده هایی است که اگر بر فرد و جامعه ای غلبه کند زندگی را برایشان در تنگنا قرار داده و آثار سوئی را به آنها تحمیل می کند، از این رو، روایات به دلایل بروز این پدیده اشاره کرده اند و اقداماتی که مانع آن می شود را نیز برشمرده اند.

خداوند در آیه 30 سوره مبارکه شوری می فرماید: «و هر مصيبتى كه به شما رسد به سبب كارهايى است كه دست هاتان كرده و از بسيارى [گناهان] در مى گذرد.»

پيامبر خدا (ص) می فرمایند: «هر گاه خداوند بر امّتى خشم گيرد و بر آن عذاب نازل نكند، قيمت ها در آن بالا مى رود، آبادانى اش كاهش مى يابد، بازرگانانش سود نمى برند، ميوه هايش رشد نمى كنند، جوى هايش پُر آب نمى گردند، باران بر آن فرو نمى بارد و بَدانش بر آن سلطه مى يابند.»
امیرمومنان امام علی (ع) می فرمایند: « به خدا سوگند! خداى از هيچ گروهى، نعمت ها را نمى ستاند، مگر به سبب گناهانى كه مرتكب مى شوند. پس با شكرگزارى، نعمت ها را به چنگ آوريد و با فرمان بردن از خدا، آن ها را نگاه داريد.»
ایشان همچنین فرموده اند: «هر گاه گناهان جلوه گر شوند، بركت ها رخت برمى بندند.»
امام صادق (ع) نیز می فرمایند: «پدرم مى فرمودند: «همانا خداوند حكم قطعى فرموده كه هرگاه نعمتى به بنده اى داد ، ديگر آن را از وى نستانَد ، مگر اين كه آن بنده گناهى مرتكب شود كه سزاوار چنين مجازاتى گردد.»
همان حضرت (ع) فرموده اند: « هر گاه نوجوانى در ميان قومى رشد كند [و گناه مرتكب شود] و به سبب گناهش تأديب نشود، نخستين مجازات خداوند براى آن قوم اين است كه روزيشان را مى كاهد.»
و نیز از ایشان است که فرمودند: «خداى را دو گونه مجازات است: يكى مجازات جارى در درون انسان و ديگرى مسلّط ساختن برخى از مردم بر برخى ديگر. مجازات هاى جارى در درون انسان ها از اين قرارند: بيمارى، فقر، ...»
امام علی (ع) هم در نکوهش فقر می فرمایند: «سه چيز سوزاننده و هلاكت آورند؛ فقر پس از توانگرى، خوارى پس از سرافرازى و از دست دادنِ دوستان.»
و نیز از ایشان است: «سه چيز توان ها را درهم مى كوبند؛ از دست دادنِ دوستان، فقر در غربت، و پايدارىِ روزگارِ سختى.»
و از امام صادق (ع) است که در مذمت فقر فرمودند: «سه چيزند كه هر كس به يكى از آنها گرفتار شود، مرگ را آرزو مى كند: فقر دنباله دار، بر باد رفتگى ناموس، چيرگىِ دشمن.»
و نیز می فرمایند: «چهار چيزند كه اندكشان هم بسيار است: آتش، دشمنى، فقر و بيمارى.»
امام علی (ع) درباره آثار سوء فقر می فرمایند: «هر آينه فقر، خوارىِ جان است و مايه سرگشتگىِ عقل و فراهم آورنده اندوه.»
البته چنین نیست که روایات صرفا به آثار سوء فقر اشاره کنند بلکه در برخی روایات فقر به نوعی نشانه لطف و نظر خدا به بنده است.
چنان که امیرمومنان امامی علی (ع) می فرمایند: «فقر، مايه راستى و استوارى مؤمن است و او را از حسادت همسايگان ، چاپلوسىِ دوستان ، و چيرگىِ حكمران مى رهانَد.»
امام صادق (ع) نیز فرموده اند: «مصيبت ها هديه هاى خداوندند و فقر، گنجينه اى است نزد خداى.»
پيامبر خدا (ص) می فرمایند: «خداوند با هيچ چيز همچون عقل عبادت نمى شود؛ و عقل انسان كمال نمى پذيرد، مگر آن كه 10 ويژگى در او باشد: «. . . فقر برايش دوست داشتنى تر از توانگرى شود.»
منابع:
الكافي: 5، 162، 1.
إرشاد القلوب: 150.
ثواب الأعمال: 223.
علل الشرائع: 108، 5
غرر الحكم: 4682، 4683، 3428، 2077 .
نثر الدرّ : 1 / 351 .
الأعراف : 188
الكافي : 2 / 260 / 2
علل الشرايع : 116 / 11
میزان الحکمه، ج 9، ص 187